ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი

რელიგიური ძალადობა თუ ძალადობა რელიგიის სახელით?

ავტორი: სერგო ნამორაძე

სიტყვაში „რელიგია“ ხშირად მოიაზრება როგორც ინდივიდის ტრანსცენდენტულთან კავშირი, ასევე საზოგადოებაში არსებული თანაცხოვრების კულტურა და მსოფლმხედველობა. რელიგია ასოცირდება სიყვარულთან, მშვიდობასთან, ქველმოქმედებასა და ბევრ სხვა სიკეთესთან, რაც რელიგიის წყალობით კაცობრიობის მონაპოვრად ითვლება. თუმცა, ამავე დროს, რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, იმავე კონცეფციასთან არის დაკავშირებული ომი, შეუწყნარებლობა, სისხლის ღვრა და სხვადასხვა ტიპის ძალადობა. შესაბამისად, ისმის ახალაღთქმისეული კითხვა: „განა ერთი და იმავე წყაროს თვალიდან მოჩუხჩუხებს ტკბილი და მწარე წყალი?.. შეუძლებელია ერთი წყაროდან დიოდეს მლაშე და მტკნარი წყალი“ (იაკობ მოციქულის ეპისტოლე 3: 11,12). ამ რთულ კითხვაზე ძნელია ერთმნიშვნელოვანი პასუხის გაცემა, თუმცა, რაკი რელიგია, ერთი მხრივ, ფილოსოფიურ-იდეოლოგიური კონცეფციაა, რომელიც, მეორე მხრივ, შეზრდილია ინდივიდის სოციალურ-კულტურულ კონტექსტს, შესაბამისად, რელიგიურ ნიადაგზე ძალადობაც კომპლექსური ფენომენია და მისი მარტივად ახსნის მცდელობა ამ ფენომენის არასათანადო შეფასების ტოლფასი იქნებოდა. წინამდებარე სტატია მიზნად ისახავს ზოგადად მიმოიხილოს რელიგიურ ნიადაგზე აღმოცენებული ძალადობა და მკითხველს გააცნოს ამგვარი ძალადობის თეოლოგიური, სოციოლოგიური, ფსიქოლოგიური და პოლიტიკური მიზეზები, რომლებიც სწორედ რელიგიური საფარვლით იჩენს თავს.

ერთ ყოვლისმომცველ დეფინიციაში მოქცევა რელიგიის რაობისა და ის, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს ძალადობად, რთულია (Jayaram V, n.d.). ამიტომ მოცემულ სტატიაში სიტყვა „რელიგია“ იქნება გამოყენებული როგორც ტერმინი, რომელშიც იგულისხმება ნებისმიერი მრწამსის ერთობლიობა, იქნება ეს ტრადიციული გაგებით რელიგია თუ რაიმე სხვა ფორმა, სადაც ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს განსაზღვრული პრინციპები, დოქტრინები, მოძღვრება ან კონცეფციები ჭეშმარიტად ან მართებულად, ურყევ სიმართლედ მიაჩნია, ხოლო რაც შეეხება ძალადობას, მისი განსაზღვრაც არცთუ ისე იოლია, ამიტომ ამ ტერმინში ნებისმიერი სახის ზიანის მიყენება (ემოციური, ფსიქოლოგიური, ვერბალური, ვირტუალური თუ ფიზიკური) იქნება ნაგულისხმები.

სხვადასხვა ტიპის მრწამსთან ყოველდღიურად გვიწევს შეხება. ეს შეიძლება ბანალური საყოფაცხოვრებო ან მნიშვნელოვანი პოლიტიკური საკითხი იყოს (Crabtree, 2008). თუმცა, ალბათ, პრობლემაა არა აზრთა სხვადასხვაობა, რომ კონკრეტული მოსაზრება ან იდეა ადამიანს ჭეშმარიტებად ან მართებულად მიაჩნია, არამედ ის, რომ ჭეშმარიტებად მიჩნეული მოსაზრება მასში ემოციურ გამოძახილს იწვევს, განსაკუთრებით იმ დროს, როდესაც ამ იდეის ხორცშესხმა, გავრცელება ან დაცვა უწევს (McTernan, 2017).

კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი პირველი ძალადობის ფაქტი (ბიბლიის თანახმად) სწორედ რელიგიურ ნიადაგზე წარმოიშვა. ამ პრობლემატიკის ათვლის წერტილად, ალბათ, კაენისა და აბელის ისტორია შეიძლება მივიჩნიოთ (დაბ. 4: 1-12). მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტრაგედია დატრიალდა შურის ან სხვა ნეგატიური ემოციების გამო, ფაქტი ერთია _ ეს მოხდა ღვთის თაყვანისცემის კონტექსტში (Grypeou&Spurling, 2009). მას შემდეგ, დღემდე, ადამიანები ერთმანეთს უპირისპირდებიან და ძალადობენ ღვთის საამებლად, საკუთარი სიმართლის დასამტკიცებლად და ჭეშმარიტების დასაცავად.

საინტერესოა, რომ წმინდა წერილები (ყურანი, ბიბლია) მოუწოდებს ურთიერთსიყვარულისა და მშვიდობისკენ, თუმცა უნდა ვაღიაროთ ისიც, რომ ეს წერილები სავსეა ძალადობის ისტორიებით (Avalos, 2005). აქვე აღსანიშნავია, რომ მნიშვნელოვანია არა თვითონ ისტორია, არამედ ისტორიის ინტერპრეტაცია, რომელმაც შეიძლება წარმოშვას ძალადობის ლეგიტიმურობის შეგრძნება, განსაკუთრებით, თუ სასულიერო ავტორიტეტის მქონე პირმა ეს წაახალისა.

აღსანიშნავია, რომ ყოველი მორიგი ძალადობრივი ქმედების შემდეგ, ამა თუ იმ რელიგიის ლიდერები გმობენ ძალადობრივ აქტებს და ავტორიტეტულად აცხადებენ, რომ მათი რელიგია არ მოუწოდებს ძალადობისკენ, მაგრამ მიუხედავად ასეთი განცხადებებისა, ძალადობა არ წყდება. მაგალითად, სულ ახლახან ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის დედაქალაქ ბანგიში ქრისტიანულ საზოგადოებრივ ცენტრს თავს დაესხა მუსლიმი მოსახლეობა, რასაც მოჰყვა შურისძიება და საპასუხო თავდასხმა მუსლიმ მოსახლეობაზე (Statement from the Press Secretary on Religious Violence in the Central African Republic, 2018). ამგვარი შურისძიების დროს ხშირად თვითონ თავდამსხმელები კი არ ზარალდებიან, არამედ უდანაშაულო ადამიანები, რომლებმაც შეიძლება არც კი იცოდნენ ინციდენტის შესახებ. ისინი ხდებიან მსხვერპლი მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ მოძალადე ჯგუფის მხარდამჭერად ან ნაწილად აღიქვამენ.

განუწყვეტელი სისხლის ღვრა სიქჰებს, ინდუისტებსა და მუსლიმებს შორის ინდოეთში, იუდეველებსა და მუსლიმებს შორის დაპირისპირება იერუსალიმში (Jayaram V, n.d.), ისტორიული თვალსაზრისით კათოლიკეებსა და პროტესტანტებს შორის ომები, ინკვიზიცია _ ყოველივე ამის შემხედვარე არ არის გასაკვირი, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილს, განსაკუთრებით, ჩრდილოეთ ამერიკაში, ევროპაში და უკვე ჩვენთანაც, გული უცრუვდება საზოგადოდ რელიგიაზე (Zuckerman, 2015). ისინი მონოთეისტურ რელიგიებს ძალადობისა და ფანატიზმის წყაროდ მიიჩნევენ, რადგან თითქოს თავიანთი არსით წარმოადგენენ არატოლერანტულ მოძღვრებებს (Selengut, 2017). შედეგად, ბევრი მათგანი მიმართავს ახალჩამოყალიბებულ რელიგიებს, უბრუნდება ძველ წარმართულ კულტებს ან სეკულარულ-ათეისტურ დამოკიდებულებას ამჯობინებს.

სანამ გავცემთ პასუხს, თუ რაოდენ მართებულად შეგვიძლია რელიგია დავადანაშაულოთ ძალადობაში და ამას დავარქვათ რელიგიური ძალადობა, ვნახოთ, რამდენად მომდინარეობს ეს აგრესია მრწამსიდან, წმინდა წერილებიდან, თუ ეს მხოლოდ სიმულაციაა და სინამდვილეში ძალადობრივი ფორმები მხოლოდ არსს მოკლებული რელიგიური ნიღაბია (Cavanaugh, W. T. (2009).

რელიგიური ძალადობის ობიექტები განსხვავდება. ძალადობა შეიძლება მიმართული იყოს: (a) ადამიანების წინააღმდეგ, (b) რელიგიური ინსტიტუციების წინააღმდეგ, (c) ობიექტების, საკრალური ადგილების, კულტურული ძეგლების, სიმბოლიკის წინააღმდეგ, (d) აღმსარებლობის ლიდერის ან ავტორიტეტული ფიგურის წინააღმდეგ (Jayaram V, n.d.).

როგორც წესი, აგრესია მომდინარეობს იმ ჯგუფისგან, რომელსაც ახასიათებს გადაჭარბებული მოშურნეობა-ენთუზიაზმი, გამოხატული სოციალური, კულტურული, ნაციონალური კუთვნილების ექსკლუზივიზმით და რომელთაც ამ ექსკლუზივიზმის დომინირების დემონსტრირება დაუსახავთ მიზნად (Gagné, Loumakis, Miceli, 2016). ბევრი დაწერილა იმაზე, რომ ადამიანის ბუნებას ახასიათებს გაღიზიანება და ძალადობა, გამოხატული ხშირად ირაციონალური საქციელით, რომელსაც რელიგიასთან არსებითად  კავშირი არა აქვს. თუმცა არცთუ იშვიათად ამგვარი საქციელი რელიგიით ინიღბება, რაც ამ ძალადობრივ ქმედებას რელიგიურის კვალიფიკაციას ანიჭებს. ამდენად, პრობლემა არა იმდენად მრწამსშია, არამედ ამ მრწამსის გამოხატვის ფორმებში. შესაბამისად, არ შეიძლება ამ რთული ფენომენის გაუმართლებლად გამარტივება.

რელიგიური ძალადობის გამოხატვის ფორმებიც განსხვავებულია. წარსულში არაერთი ომი გაჩაღებულა ან შესაძლოა გასაღებულა როგორც რელიგიური დაპირისპირება, რომელმაც კაცობრიობის განვითარებაზე დიდი გავლენა იქონია და ზოგჯერ განვითარების ვექტორიც კი შეცვალა. სამწუხაროა, რომ ამგვარი ძალადობა ხშირად წმინდა წერილების ციტირებითაც კი მყარდებოდა და მართლდებოდა (Kelsay, 2016; Kimball, 2016).

შეიძლება დასახელდეს რელიგიური ძალადობის შემდეგი ფორმები:

1. რელიგიური ომები. ეს ფორმა მიზნად ისახავდა რელიგიური იდეოლოგიის გავრცელებას ან მოწინააღმდეგე იდეოლოგიის მოსპობას. მაგალითად, რომის სამხედრო კამპანიები, ისლამური სახელმწიფოების სამხედრო გზით გაფართოება, ესპანეთის კოლონიური აგრესიული პოლიტიკა აზიაში, ლათინურ ამერიკასა და აფრიკაში და სხვ. (Kelsay, (2016).

2. რელიგიური დევნა. ევროპაში (ინკვიზიცია), ამერიკაში, აფრიკაში, ინდოეთსა და სხვა ქვეყნებში გავლენიანი ჯგუფები (ძალაუფლების მქონე) ჩაგრავდნენ დაუცველ ჯგუფებს და ან სახელმწიფო გადასახადებს უზრდიდნენ რელიგიური ნიშნით, უზღუდავდნენ უფლებებს ან პირდაპირ ფიზიკურად ავიწროებდნენ (Taylor, 2016).

3. გენდერული ძალადობა. ქალები და გოგონები არაერთხელ ყოფილან ობიექტი რელიგიისა და ღვთის სახელით ისეთი საზარელი ძალადობისა, როგორიც არის გაუპატიურება, მონობა, იძულებითი ქორწინება, მკვლელობა და სხვ. (Selengut, 2017; Ingersoll, 2016).

4. საკრალური ადგილების განადგურება რელიგიური ძალადობის ასევე გავრცელებული ფორმაა (Hassner, 2016). შუა საუკუნეების ინდოეთში მუსლიმი გამგებლები ანგრევდნენ ინდუისტურ ტაძრებს და მათ ადგილზე მეჩეთებს აშენებდნენ. ასევე არაერთი ფაქტი არსებობს ქრისტიანების მიერ მუსლიმების ჩაგვრისა და მათი საკრალური ადგილების განადგურების ან შეურაცხყოფისა. თანამედროვე საქართველოში რელიგიური ელფერის მქონე შეურაცხყოფის მაგალითად შეიძლება ჩავთვალოთ შემთხვევა, როცა ქობულეთის მოსახლეობის ნაწილმა მუსლიმი თემის მიერ აშენებულ მედრესეს (სკოლა) კარზე ღორის თავი დაკიდა და ამით ამ სკოლის მშენებლობა გააპროტესტა (ტაბულა, 2014, 10 სექტემბერი).

5. ძალადობრივი პროზელიტიზმი. ეს ფორმა გულისხმობს სხვა აღმსარებლობის აღიარებას სიკვდილის, დისკრიმინაციის, ჯარიმების ან სხვა ტიპის მუქარით (Selengut, 2017).

6. ცრუპროპაგანდა. ეს შეიძლება ვერბალური ძალადობის სხვადასხვა ფორმა იყოს. მაგალითად, საქართველოში გავრცელებული ჭორი, რომ თითქოს გორის ციხიდან იეჰოვას მოწმეები გადმოხტნენ; საბჭოთა კავშირის დროინდელი ჭორი, რომ ბაპტისტები სისხლს სვამენ; სხვადასხვა პროტესტანტული ჯგუფი ორგიებს მართავს და ა.შ. საინტერესოა, რომ ამგვარი ცრუპროპაგანდა ზოგჯერ ცნობილი ბეჭდური საშუალებებითაც ვრცელდება, მაგალითად, ჟურნალ „კარიბჭის“ ყდაზე ეწერა, რომ მეშვიდე დღის ქრისტიანი ადვენტისტები 1995 წელს მეორედ მოსვლას ელოდნენ (კერესელიძე, 2005). სავარაუდოდ, მსგავსი ჭორის გავრცელება მიზნად ისახავს დისკრედიტაციას, ან წარმოადგენს პრევენციულ ზომას, რათა ვინმე არ დაინტერესდეს ამა თუ იმ სწავლებით.

7. დისკრიმინაცია არის ძალადობის გამოხატვის ფორმა, როცა დომინირებულ რელიგიურ ჯგუფს აქვს სხვადასხვა უპირატესობა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კულტურული, რასობრივი ან სხვა რაიმე ტიპის სეგრეგაცია (Crabtree, 2008). ზოგ ქვეყანაში შეიძლება არარელიგიური ადამიანები განიცდიდნენ მორწმუნეების წნეხს ან მნიშვნელოვან დისკრიმინაციას,  საბჭოთა კავშირმა კი თავი იმით დაგვამახსოვრა, რომ ათეიზმი დევნიდა რელიგიას, რაკი ის სახელმწიფო იდეოლოგიას წარმოადგენდა, და მორწმუნეებს მტრობდა. ეს მაგალითია იმისა, რომ სახელმწიფო იდეოლოგია, როგორიც უნდა იყოს იგი (ქრისტიანული, ისლამური თუ ათეისტური), შეიძლება გახდეს მდევნელი ინსტრუმენტი.

8. რელიგიური ექსტრემიზმი რელიგიური ძალადობის ერთ-ერთი უკიდურესად მძიმე შედეგების მომტანი ფორმაა, რომლითაც გამოიხატება ზიზღი და მიუღებლობა სხვისი რელიგიური კუთვნილების ან მრწამსისა. ასეთი ჯგუფები უმოწყალო ძალადობით ცდილობენ საკუთარი დოგმებისა და ტრადიციების დომინირებას. ფანატიზმი, ტერორიზმი, რელიგიური ნაციონალიზმი (გამოხატული ძალადობით) წარმოადგენს რელიგიური ექსტრემიზმის მძიმე ფორმებს. ამ მხრივ 11 სექტემბრის ტერორისტული აქტი გახდა რელიგიური ექსტრემიზმის სიმბოლო, რამაც მსოფლიო შეძრა და შეცვალა (Gatti, n.d.; Jurgensmeyer, 2016).

ამ ყოველივეს შემხედვარე კვლავ ისმის კითხვა: რატომ არის, რომ რელიგია, რომელიც თითქოს მთავარი ინსტრუმენტია ადამიანის გაკეთილშობილების, ღმერთთან დაახლოების, სათნოებისა და სიკეთის, უეცრად გვევლინება ტანჯვის, უსამართლობის, სისხლის ღვრისა და სხვა საშინელი არაადამიანური მანკიერების გენერატორად?

 შესაძლოა შემდეგი ფაქტორები პირდაპირ ან ირიბად განაპირობებს ამგვარ დიქოტომიას: (a) წმინდა წერილები და მათი ინტერპრეტაცია შეიძლება თეოლოგიურ ლეგიტიმაციად იქცეს. ამ შემთხვევაში ძალადობრივი ქმედებები არა მხოლოდ გამართლებულად, არამედ ღვთის მოსაწონ საქციელადაც ითვლება (Kimball, 2016); (b) მრწამსი და ტრადიციული წარმოდგენები (მსოფლმხედველობა) სიკეთის, სამყაროს, საკუთარი თავის, ღვთიურის რაობის შესახებ. მაგალითად, წარმოდგენამ იმის შესახებ, რომ თუ ადამიანი ბრძოლის ველზე ან რწმენის დაცვისას მოკვდება, გარანტირებულად მოხვდება სამოთხეში, შეიძლება სტიმული მისცეს ძალადობრივ ქმედებას. ამგვარი ტრენდი უფრო მძიმდება, როცა საზოგადოება ამას მართებულ ნაბიჯად ან გმირობადაც კი შერაცხავს (Hall, 2016; Jurgensmeyer, 2016); (c) პოლიტიკა. მაგალითად, 1947 წელს ინდოეთისგან პაკისტანის გამოყოფის მიზნით განვითარებული ტრაგიკული მოვლენები იყო პოლიტიკური პროცესების რელიგიურ ჭრილში წარმოჩენის მცდელობა (Hill and Motwani, 2017); (d) ეკონომიკური ინტერესი. ცხოვრების დონისა და შემოსავლების დიდი განსხვავება შეიძლება დაპირისპირების მიზეზი გახდეს, რაც რელიგიის საფარქვეშ გასაღდება (Avalos, 2016). ამის მაგალითია ტრაგიკული მოვლენები ინდონეზიაში, როცა ინდონეზიელებმა მასობრივად გაჟლიტეს ჩინელები. ასევე ამის კლასიკური მაგალითია ევროპის ზოგიერთი ქვეყნის კოლონიური პოლიტიკა მეორე მსოფლიო ომამდე, როცა რელიგიურ-მისიონერული კამპანიებით იყო შენიღბული ეკონომიკური ინტერესები.

ყოველივე ზემოთ თქმული მიანიშნებს, რომ პრობლემა არის არა რწმენაში ან თუნდაც რომელიმე კონკრეტულ მოძღვრებაში და არც რელიგიაში, როგორც ასეთში, პრობლემის სათავე ინსტიტუციონალიზებული რელიგიაა, ანუ რელიგიის ორგანიზებული ფორმა, რომელიც გავლენის გაზრდის ან შენარჩუნების მიზნით ზოგჯერ ძალადობასაც არ თაკილობს.

სავარაუდოდ, ეს იმის გამო ხდება, რომ მიუხედავად ღვთიური, ზეციური ინსპირაციისა, რომელიც რწმენის მთავარი საფუძველია, ინსტიტუციონალიზებული რელიგია არის მიწიერი, ადამიანური პროდუქტი, რომელსაც ადამიანი შობს ღვთიური გამოცხადების საკუთარ ტრადიციებთან შეზავებით. სხვა სიტყვებით, ეს არის ზეციურისა და ადამიანურის ლოკალურ ერთ სივრცეში მოქცევის პროდუქტი. ამგვარად, რელიგია ზოგჯერ ღვთიური სინათლისა და ადამიანური სიბნელის ჰიბრიდია, რომელიც მოქმედებს ღვთის სახელითა და ავტორიტეტით. ეს ავტორიტეტი ვრცელდება საერთო იდენტობის ჯგუფებსა და გეოგრაფიულ ტერიტორიებზე. ინსტიტუციის გასამყარებლად იქმნება სხვადასხვა იერარქიული ფორმა, რომლებიც მოითხოვენ ლოიალურობას, ხოლო წინააღმდეგობის შემთხვევაში ირთვება რეპრესიული აპარატი, რომელიც ადამიანთა დამორჩილებისკენ არის მიმართული (Stewart and Shtrathern, 2016).

ისტორია გვაჩვენებს, რომ ორგანიზებული რელიგიური ინსტიტუციები (a) ძალადობრივად იცავდნენ საკუთარ ინტერესებს და ამისთვის შიშის დანერგავს, ანგარებას თუ მრავალ სხვა მანკიერებას არ ერიდებოდნენ; (b) მათ დიდი წვლილი მიუძღვით „კოლექტიური ეგოს“ (იდენტობის) შექმნაში, რომელშიც გამიჯნულია და დაპირისპირებული „ჩვენ“ და „თქვენ“. ასეთი გამიჯვნა არაერთხელ ქცეულა ძალადობის წინა პირობად; (c) მათ არაერთხელ ბოროტად გამოუყენებიათ ღვთისა და წმინდა წერილების ავტორიტეტი ლოიალურობისა და მორჩილების მისაღწევად; (d) მათ არა მხოლოდ გაუმართლებიათ ჩაგვრა და ძალადობა, როცა ეს მათ ინტერესებს შეეხებოდა, არამედ სასუფეველი (სამოთხე) აღუთქვამთ იმ პირთათვის, ვინც მათ სასურველ მიზნებს ძალადობით  მიაღწევინებდა, (e) მათ ხშირად წაუხალისებიათ ბრმა რწმენა, შიშისმომგვრელი ცრუწარმოდგენები და არაჰუმანური ფასეულობები. ამ ინსტიტუციების მახეში ის ადამიანები ებმებოდნენ, ვინც ბრმად, უვიცობით ან განზრახ, ანგარებით თუ ბოროტად სჩადიოდნენ ბნელ საქმეებს ღვთის სახელით.

ამ ყოველივეს გათვალისწინებით ლოგიკურია დავასკვნათ, რომ ადამიანი შეიძლება უნებლიე ინსტრუმენტი გახდეს რელიგიური ძალადობისა. ამისგან თავის არიდება შეიძლება მაშინ, როცა პიროვნება მიზნად ისახავს საკუთარი რელიგიით როგორც მარადიული ხსნის მიღწევას, ასევე ღირსეულ სრულფასოვან ცხოვრებას ამ წარმავალ სამყაროშიც. თუკი ადამიანის სულიერი და ფიზიკური ცხოვრების ბალანსი ირღვევა და ის თვითონ კარგავს ან აკარგვინებს სხვას სიმშვიდეს, შესაძლოა ის უკვე რელიგიის და არა ღვთის სამსახურში აღმოჩნდა. ეს ის მომენტია, როცა რელიგიურმა ინსტიტუციამ ის შეიძლება გამოიყენოს  ბრმა იარაღად  საკუთარი ბნელი მიზნებისთვის. ადამიანს შეუძლია დისკუსიით, დებატებით, თუნდაც ემოციურად დაიცვას საკუთარი იდეოლოგია და პოზიცია. ძალადობამ შესაძლოა მას მხოლოდ დროებითი ცრუაღიარება მოუტანოს საკუთარი რელიგიური ჯგუფის ვიწრო წრეში. თუმცა გრძელვადიან პერსპექტივაში შეუძლებელია, რომ ამ წუთისოფელში ან მარადიულობაში ეს სიკეთის მომტანი იყოს.

ამგვარად, სანამ ადამიანი და რელიგია იარსებებენ, რელიგიური ძალადობაც იარსებებს როგორც რელიგიურობის ბნელი მხარე. ჩვენი, როგორც მორწმუნე ადამიანების, რელიგიური ლიდერების, მეცნიერებისა და საზოგადო მოღვაწეების ვალია, ადამიანებისათვის, რომლებიც გვენდობიან და ვისაც ჩვენი სჯერა, ყველაფერი გავაკეთოთ, რათა შემთხვევითაც კი არ ვუბიძგოთ ამა თუ იმ ფორმით ძალადობისკენ.

 

სტატია მომზადებულია ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) პროექტის „ინტერრელიგიური დიალოგის ხელშეწყობა საქართველოში“ ფარგლებში, რომელიც მხარდაჭერილია საქართველოს გაეროს ასოციაციის (UNAG) „ტოლერანტობის, სამოქალაქო ცნობიერებისა და ინტეგრაციის მხარდაჭერის პროგრამით“ (PITA), აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია ავტორი. ის შესაძლოა არ ასახავდეს USAID-ის, აშშ-ის მთავრობის, საქართველოს გაეროს ასოციაციის ან TDI-ის შეხედულებებს. 

ეს მოხსენება წაკითხული იყო თბილისში, 2018 წლის 7 მაისს, ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) მიერ გამართულ დისკუსიაზე „რელიგიის სახელით ძალადობის პრობლემა და ინტერპრეტაციები“.

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

Avalos, H. (2005). Fighting words: The origins of religious violence. Amherst, NY: Prometheus Books.

Avalos, H. (2016). Religion and Scarcity: A New Theory for the Role of Religion in Violence. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 554-570). Oxford: Oxford University Press.

Cavanaugh, W. T. (2009). The myth of religious violence: Secular ideology and the roots of modern conflict. New York: Oxford University Press.

Crabtree, V. (2008, September 28). Religion, Violence, Crime and Mass Suicide. Retrieved May 29, 2018, from http://www.humanreligions.info/violence_and_crime.html

Gatti, C. (n.d.). Religious Violence. Retrieved June 3, 2018, from http://www.beliefnet.com/faiths/religious-violence-does-america-have-a-double-standard.aspx

Gagné, A., Loumakis, S., & Miceli, C. A. (2016). The global impact of religious violence. Eugene, OR: Wipf & Stock.

Grypeou, E., & Spurling, H. (2009). The Exegetical Encounter Between Jews and Christians in Late Antiquity. Boston: Brill.

Hall, J.R. (2016). Religion and Violence from Sociological Perspective. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 363-374). Oxford: Oxford University Press.

Hill, M., & Motwani, N. (2017). Language, Identity and (In)Security in India–Pakistan Relations: The Case of Kashmir. South Asia: Journal of South Asian Studies, 40(1), 123-145. doi:10.1080/00856401.2017.1265418

Ingersoll, J. (2016). Religiously Motivated Violence in the Abortion Debate. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 315-323). Oxford: Oxford University Press.

Jayaram V. Religious Violence, Causes and Solutions. ბოლო ნახვა 2018 წლის 29 მაისი  http://www.hinduwebsite.com/ask/why-are-religions-destructive.asp

Jurgensmeyer, M. (2016). Religious Terrorism and Performance Violence. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 280 – 292). Oxford: Oxford University Press.

Kelsay, J. (2016). Just war and legal restrains. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 306-314). Oxford: Oxford University Press.

Kimball, C. (2016). Religion and Violence from Christian Theological Perspectives. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 424-436). Oxford: Oxford University Press.

McTernan, O. (2017, February/March). Religious violence has a long history. ბოლო ნახვა 2018 წლის 29 მაისი  https://www.chathamhouse.org/publications/twt/religious-violence-has-long-history

Selengut, C. (2017). Sacred fury: Understanding religious violence. Lanham: Rowman & Littlefield.

Statement from the Press Secretary on Religious Violence in the Central African Republic. (2018, May 3). ბოლო ნახვა 2018 წლის 29 მაისი   https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/statement-press-secretary-religious-violence-central-african-republic/

Stewart, P.J. & Shtrathern, A. (2016). Religion and Violence from an Anthropological Perspective. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 375-384). Oxford: Oxford University Press.

Taylor, C. (2016). Genocide and the Religious Imaginary in Rwanda. In M. Juergensmeyer, M. Kitts & M. Jerryson (Eds.), The Oxford handbook of religion and violence (pp. 268-279). Oxford: Oxford University Press.

Zuckerman, P. (2015). Living the secular life: New answers to old questions. New York: Penguin Books.

კერესელიძე, ს. (2005, March 1). მეშვიდე დღის ადვენტისტები მეორედ მოსვლას 1995 წელს ელოდნენ... - კარიბჭე. ბოლო ნახვა 2018 წლის 3 ივნისი  http://karibche.ambebi.ge/skhvadaskhva/cru-modzghvrebebi/178-meshvide-dghis-adventistebi-meored-mosvlas-1995-tsels-elodnen.html

ქობულეთში, მუსლიმური სასულიერო სასწავლებლის შესასვლელში ღორის თავი დაკიდეს. (accessed June 3, 2018). Retrieved September 10, 2014, from http://www.tabula.ge/ge/story/87560-qobuletshi-muslimuri-sasuHYPERLINK "http://www.tabula.ge/ge/story/87560-qobuletshi-muslimuri-sasuliero-sastsavleblis-shesasvlelshi-ghoris-tavi-dakides"liero-sastsavleblis-shesasvlelshi-ghoris-tavi-dakides

ტაბულა